Karin Wesselink

"De dag voordat we weg gingen, heb ik mijn bal aan mijn beste vriend gegeven. Ik vertelde hem toen pas dat we naar Nederland zouden gaan. Hij moest heel erg huilen. Gelukkig heeft mijn broer hem kunnen vinden op Facebook, dus nu hebben we weer contact. Ik mis hem, maar ik mis ook mijn konijn. En de geiten die ik mocht hoeden als ik vrij van school was. In mijn klas zaten we met zeventig kinderen. Dat is wel een verschil met hier."

Familie in Nederland 

"We vertrokken ’s nachts. Eerst moesten we een paar uur lopen, we staken de grens met Ethiopië over. Daar pakten we de bus naar de hoofdstad Addis Abeba en namen we het vliegtuig. Een van mijn zussen woonde al in Nederland. Een andere zus in Londen. In Eritrea wonen nog twee broers en één zus. Zij hebben allemaal al kinderen. Waarom we weggingen, hebben mijn ouders niet verteld. En ik heb het ook niet gevraagd."

Voetbalveld van zand 

"Het leukste Nederlandse woord vind ik “okidoki”. Dat klinkt zo grappig. Alle woorden met een g, zoals grappig, vind ik juist heel moeilijk om uit te spreken. Ik vind het heel leuk hier. Het leukste is misschien wel dat ik bij een echte voetbalclub zit. In Eritrea voetbalde ik ook, maar alleen met vrienden. We hadden middenin het dorp een voetbalveld van rood zand. Niet met gras. Ik ben de enige in mijn team die niet in Nederland is geboren. Tenminste: dat denk ik. Ik praat daar niet echt over. Als je nieuw bent in Nederland, ga dan zo snel mogelijk op een voetbalclub of dansles. Dan maak je snel vrienden. En met voetbal heb je ook niet echt woorden nodig. Later wil ik graag bij FC Barcelona voetballen. Dat is mijn droom."

Elk jaar op 20 juni is het Wereldvluchtelingendag om extra aandacht te vragen voor de situatie van vluchtelingen. Volgens cijfers van VluchtelingenWerk deden vorig jaar 22.533 asielzoekers voor het eerst een asielverzoek in Nederland. Lang niet alle vluchtelingen komen naar Europa. 85% van hen wordt opgevangen in een ontwikkelingsland.

"Er zijn veel criminelen waar ik woonde en er was veel geweld. Er vielen elke dag wel tien doden. Vaak ook in de buurt van ons huis. Jeugdbendes wilden mijn broer bij hun groep hebben. Hij moest dan wapens en drugs rondbrengen. Maar dat wilde hij niet. Ze dreigden toen ons hele gezin te vermoorden. Daarom zijn we gevlucht. We wilden naar Spanje, maar onze tussenstop was in Amsterdam. De politie liet ons niet verder reizen en we moesten in Nederland asiel aanvragen. In Nederland zijn we al een paar keer verhuisd, van het ene azc naar het andere. En we sliepen ook een keer een nacht in een hotel."

Nieuwe fiets

"Nu ik hier ben, vergeet ik snel Spaanse woordjes. Dat vind ik wel jammer. Ik heb alleen wat kleren en een speelgoedautootje mee kunnen nemen van huis. Mijn fiets kon natuurlijk niet mee. Maar ik heb hier gelukkig een nieuwe. Het plan is dat we een keer met het vliegtuig teruggaan om spullen op te halen. We willen dan ook opa en oma mee naar Nederland nemen. Die wonen nog daar en ik mis ze heel erg. Mijn vader moet vaak huilen als hij met ze belt."

Naar zee

"Mijn opa heeft sinds kort een puppy. Die is echt heel grappig en lief. Nu wil ik ook een hond, maar mijn moeder zegt dat dat niet kan. Ik praatte graag met mijn opa over auto’s. Hij had een kleine vrachtwagen en daar reden we soms mee naar het strand. In Nederland ben ik nog niet naar de zee gegaan. Ik zou wel graag willen. Ik kan alleen niet zo goed zwemmen. Dat wilde ik van opa leren. Later wil ik graag dierenarts worden en een Porsche kopen. Dat is mijn lievelingsauto."

Elk jaar op 20 juni is het Wereldvluchtelingendag om extra aandacht te vragen voor de situatie van vluchtelingen. Volgens cijfers van VluchtelingenWerk deden vorig jaar 22.533 asielzoekers voor het eerst een asielverzoek in Nederland. Lang niet alle vluchtelingen komen naar Europa. 85% van hen wordt opgevangen in een ontwikkelingsland. 

"Hier draag ik geen hoofddoek. In Iran is dat verplicht. Als het daar dan warm is, dan blijven alle meisjes en vrouwen thuis of op het balkon. Daar mag je je hoofddoek afdoen. Anders ga je echt halfdood door de hitte. Wij zijn geen moslim, maar christen. We gaan normaal naar de kerk vlak naast onze school. Maar door corona volgt mijn moeder nu de dienst op haar telefoon. Het was te gevaarlijk voor ons in Iran door de politieke situatie. De rest van onze familie is nog daar. Mijn moeder heeft acht zussen en die hebben allemaal veel kinderen. Ik maak me wel zorgen om hen, want ook voor hen is het niet veilig daar."

Schonere lucht

"Toen ik een jaar geleden naar Nederland kwam met het vliegtuig, wist ik niets over dit land. En ik kon alleen wat Engels, maar geen woord Nederlands. Ik heb niet veel spullen mee kunnen nemen, alleen wat kleding en knuffels. Nu kan ik al best goed Nederlands, maar mijn moeder vindt het een heel moeilijke taal. Zij heeft heel hoge stapels papieren van haar lessen Nederlands. Ik vind het hier heel mooi en de lucht is hier schoner dan in Iran. In de steden daar zijn veel uitlaatgassen. En ik vind de fietspaden hier heel leuk. Die zijn er niet in Iran. Alleen het eten, zoals pasta en rijst, vind ik niet zo lekker. Sushi en tomatensoep wel. Ik vind het wel grappig dat je hier ook kebab kunt eten, net als in Iran. Alleen krijg je daar veel kleinere stukjes vlees voor veel meer geld. Het eten is daar heel erg duur."

Niet bang zijn

"Later wil ik cardioloog worden. Het liefst in Iran, want daar hebben veel mensen hartproblemen. Als dat niet lukt, dan wil ik de hele wereld gaan rondreizen. Ik heb één tip voor andere kinderen die nieuw in Nederland zijn. Als je nog geen woorden Nederlands kunt: niet bang zijn. Gewoon proberen en anders met handen en voeten praten. Zo heb ik het ook het snelst geleerd."

Elk jaar op 20 juni is het Wereldvluchtelingendag om extra aandacht te vragen voor de situatie van vluchtelingen. Volgens cijfers van VluchtelingenWerk deden vorig jaar 22.533 asielzoekers voor het eerst een asielverzoek in Nederland. Lang niet alle vluchtelingen komen naar Europa. 85% van hen wordt opgevangen in een ontwikkelingsland.

Elke ochtend om zeven uur gaat de wekker van Morris en wordt Merlijn ook wakker. De twee broers slapen bij elkaar op één kamer, niet vanwege ruimtegebrek maar voor de gezelligheid. Merlijn: “Tot in de zomervakantie, want dan krijg ik een eigen kamer. Ik ga dan naar de middelbare en wil ondertussen wel wat meer privacy.” Ze ontbijten altijd samen met hun vader én de telefoons. Morris: “Alleen als we ‘s avonds met z’n allen eten, moeten ze weg.” Wie die regel bedacht heeft, weten ze niet. Maar ze weten wel wie de baas is in huis: papa. “Hij staat altijd voor ons klaar en doet eigenlijk alles in huis: de was, de boodschappen en hij smeert ons brood. En hij heeft ook nog een gewone baan.”

Verboden gebied

Van dit ochtendritueel zul je nooit iets zien in de video’s of foto’s op sociale media. Want de slaapkamer is verboden gebied voor camera’s, net als de badkamer en de wc. En trouwens: hun vader Eduard weigert een bestaan in de online wereld. Hij wil absoluut niet in beeld, zelfs niet onherkenbaar. Moeder Esther zit heel anders in elkaar: zij publiceert elke vrijdag een vlog op YouTube over iets uit haar dagelijks leven. Hierin zijn Merlijn en Morris eigenlijk altijd te zien. Deze video’s gaan over hele gewone dingen, zoals een nieuwe school uitzoeken of hoe ze een vakantiedag doorbrengen. Meestal filmt ze per dag zo’n vijf minuten. Zelf zetten de broers eens per week een foto op hun gezamenlijke Instagram (40.000 volgers). Die foto maakt hun moeder en zij beheert ook hun account. En dan figureren ze ook nog regelmatig in de video’s en posts van hun oudere zus Yasmine van twintig (10.000 volgers) en de broers Enzo en Jeremy (21 en 23) Frieser. Hun oudste broer Jeremy(bijna 700.000 abonnees) verdient zoveel geld als youtuber dat hij geen andere baan hoeft te nemen. Sinds kort heeft Merlijn ook een eigen YouTube kanaal met game-video’s. “Dat wilde ik al heel lang, ik ben er zo mee opgegroeid door m’n broers en zus dat het voor mij heel normaal is.”

Morris: “Ik vind ons gezin wel bijzonder. Niet alleen omdat we zoveel op YouTube en Insta zijn, maar ook omdat we een groot gezin zijn. Onze zus en wij hebben dezelfde moeder. En onze broers en wij hebben dezelfde vader.” De twee oudste broers wonen niet meer thuis, maar elke vrijdag eten ze met z’n allen friet. En in de zomer gaan ze vaak barbecueën. Tijdens een van die tuindiners kwam hun jongste gezinslid aangevlogen: Charlie de dwergpapegaai. Die hebben ze toen maar gehouden en zelfs een eigen Instagram-account gegeven. Ze zijn een hecht gezin en weten bijna alles van elkaar. Merlijn: “Eigenlijk zeg je tegen je broer veel meer dan tegen je vrienden. Bijvoorbeeld als je verkering hebt. Morris zou me daar nooit mee plagen."

Vlogs

Aan de andere kant is hun gezin ook heel gewoon. Tenminste, dat vindt Merlijn. “Daarom kijken ook zoveel mensen naar de vlogs van mijn moeder. Het is heel herkenbaar. Hoe het bij ons gaat, gaat het bij hen thuis ook.” In een van de video’s zegt hun moeder dat de twee broers de vaatwasser niet hebben uitgeruimd. Is het niet vervelend dat iedereen dat nu weet? Merlijn en Morris vinden van niet. “Onze moeder overlegt dat soort dingen ook altijd met ons.” Bovendien: het typeert haar. “Zij ergert zich bijvoorbeeld vaker aan rommel in huis. Maar papa is weer strenger.” Hun vader legt uit dat dit komt door zijn Indische roots en dat zijn vader vroeger nóg strenger was. Een voorbeeld is dat de jongens vorig jaar niet zomaar ineens een zakmes kregen terwijl de ouders van klasgenoten hier makkelijker in waren. Morris: “Maar we klagen niet. Veel dingen zijn wel logisch.”

Er zijn wel meer huisregels, maar... “Daar houden we ons niet aan”, lacht Merlijn. Die regels gaan bijvoorbeeld over schermtijd, maar niemand wordt gestraft als de limiet wordt overschreden. Eigenlijk worden ze best verwend, vooral door hun moeder. “Als we vroeger een pakje pokémon-kaarten wilden, dan hoefden we dat alleen maar te vragen en kregen we het. Hetzelfde geldt voor nieuwe kleren.” Het lijkt misschien alsof alles in dit gezin draait om vloggen en views. Maar dat is maar één onderdeel. De twee broers doen namelijk veel meer aan sport dan aan sociale media: boksen, krav maga, brazilian jiu jitsu, voetbal, hockey en cross fit. En wat ze het liefst met elkaar te doen? ‘s Avonds lekker op de bank hangen en een serie kijken: First Dates of Hoogvliegers. En het allerleukste dat ze als gezin hebben meegemaakt? Dat was toch wel de vakantie naar Amerika. Morris: “Toen waren we een lange tijd met z’n allen samen.”

Aan de wand hangt een klimrek, uit het metershoge plafond komen ringen, er staat een paard in de gang en op de grond ligt een lange turn mat uitgerold. Gwen woont in een tot woning verbouwde turnhal in een klein Fries dorp: een echt speelparadijs. Achter de eettafel is een deur naar de knutselkamer met een podium en daaronder lades vol bordspelletjes. “In die knutselkamer kom ik niet zo veel, die is meer voor de jongere kinderen.” Maar voor een potje Trionidos, Halli Galli, Party & Co en Rummikub legt ze graag haar leesboek aan de kant.

Voor mezelf

“In dit gezin is er altijd wel iemand die iets met je wil doen. We bakken ook vaak taart of cup-cakes. En op donderdag heb ik mem voor mezelf: dan kijken we samen een serie." Dan stormt Julie (18) naar binnen, vol verhalen over haar stage in een bejaardenhuis. Buiten in de tuin gillen Doutzen (10) en Brecht (6) op de trampoline, Tirza (9) wordt opgehaald door een vriendinnetje om naar dansles te gaan en Elsa (3) hangt jengelend aan de benen van mem die ondertussen voorbereidingen treft voor het avondeten.

Het is nooit stil in dit huis, vertelt Gwen. En daar moest ze aan het begin best wel even aan wennen, want het was een groot contrast met haar vorige pleeggezin. “Mijn ouders zijn vlak na mijn geboorte gescheiden, maar ik ging elke zondag naar mijn vader op bezoek. Toen ik zes was, was het beter voor mij dat ik bij een van mijn vaste oppassen ging wonen. Mijn oudere broer en zus woonden toen al bij hun eigen vader." De beslissing dat Gwen niet meer bij haar moeder kon blijven, werd natuurlijk niet zomaar genomen. Dit gebeurt alleen als ouders hele grote problemen hebben, met bijvoorbeeld drugs of alcohol of als ze psychisch ziek zijn. De vader van Gwen zat toen al in de gevangenis en kon ook niet voor haar zorgen.

Pleegzorg

"Eerst was het wel leuk bij de oppas, er waren ook nog andere kinderen en we woonden in de buurt van mijn moeder dus ik kon vaak op bezoek. Maar toen we verhuisden naar Zandvoort aan Zee, was ik het enige kind en mijn moeder was ver weg. Na een tijdje zei ik dat ik het niet meer zo leuk daar vond en ging pleegzorg een ander gezin voor me zoeken. Vier jaar geleden kwam ik bij mem en heit. Maar toen sprak ik nog geen Fries, dus ik noemde ze Henny en Pieter. Eigenlijk heb ik nu twee gezinnen, want ik ga om het weekend naar mijn moeder.” Julie is ook een pleegdochter. Zij woonde eerst alleen in de vakanties in Friesland, maar nu blijft ze voor altijd. Ook peuter Elsa is een pleegdochter. Zij is er nog maar net en niemand weet nog hoelang ze zal blijven.

Er is veel overleg tussen mem en mama, over schoolzaken en bijvoorbeeld als Gwen een nieuwe bril nodig heeft. En op zondagochtend tijdens het schaatsseizoen gaan ze altijd met z’n allen naar de ijsbaan. “Mensen willen graag weten hoe het is om in een pleeggezin te wonen, maar ik ben het gewoon gewend. Voor mij is het normaal.” Net als dat het voor haar normaal is dat haar vader in de gevangenis zit. “Hij belt me een keer per maand op dinsdagavond en een keer per maand op dinsdagavond gaan we skypen. En ik ga met mijn opa en oma ongeveer elke maand op bezoek.” Gwen voelt zich gelukkig in dit gezin. “Ik hoor er wel echt bij. Mijn andere zusjes dachten zelfs tot een jaar geleden dat ik ook uit de buik van mem kom. Alleen, heel soms, denk ik wel eens dat Julie en ik meer klusjes moeten doen dan de anderen omdat wij pleegkinderen zijn. Maar eigenlijk weet ik wel dat dit komt omdat wij ouder zijn."

Knuffelen

Een paar dorpen verderop woont de moeder van Gwen. “Mem brengt me om de week op vrijdagavond naar m’n moeder, met de auto. Als ik bij haar aankom, ga ik eerst met m’n hondjes Gucci en Foofur knuffelen en een rondje met ze lopen. Het is altijd heel fijn om weer bij m'n moeder te zijn, we kunnen altijd over van alles praten. We houden bijvoorbeeld allebei heel erg van lezen en vinden dezelfde soort boeken leuk. Die van Carry Slee, bijvoorbeeld. En we hebben dezelfde humor. Alleen onze kledingsmaak is wel echt anders. Zij houdt van printjes, ik niet. We gaan ook vaak even bij mijn zus op bezoek en even ergens wat drinken of de stad in.”

In Nederland wonen zo’n 18.000 kinderen onder de achttien jaar (tijdelijk) niet bij hun ouders omdat er thuis te veel problemen zijn. Als er iets aan de hand is, dan proberen hulpverleners eerst samen met het gezin oplossingen te vinden. Maar als dat niet lukt, dan kan een kind bij een pleeggezin gaan wonen. Vaak is dat een familielid of een andere bekende. Maar als die er niet is, dan worden er andere mensen gezocht. Het doel van pleegzorg, is dat de kinderen weer bij hun ouder(s) gaan wonen, behalve natuurlijk als dat niet gaat. Dit is het grote verschil met adoptie. Adoptie is voor altijd en een adoptiekind krijgt bijvoorbeeld ook de achternaam van de adoptieouders.

“Op het schip, ook al ben ik daar alleen in de weekenden en de schoolvakanties. Mijn ouders varen op een vrachtschip door Nederland, België en Duitsland en ik moet natuurlijk naar school. Daarom woon ik in een internaat voor schipperskinderen. Dat internaat is een gewoon woonhuis met twee groepen. Een voor kinderen tot twaalf en één voor jongeren tot achttien, daar zit mijn zus. Iedereen heeft gelukkig een eigen kamer en ik ga naar een gewone school. Op het internaat mis ik mijn eigen LEGO, want dat laat ik aan boord. Maar op het schip mis ik juist weer m'n drumstel dat op het internaat staat. We zitten met z’n zessen in een groep in een appartement en soms is dat heel druk. Aan boord is meer rust en kan ik lekker mezelf zijn.”

Is het niet saai aan boord met alleen je gezin?

“Helemaal niet! Het voelt als tijd inhalen met elkaar. Ik mis mijn ouders doordeweeks best erg. Niet dat ik er verdrietig van word, meer dat ik zin heb om ze weer te zien. Als we vast liggen, maken we uitstapjes. Tenminste: als de auto ook aan wal kan. Dan gaan we naar een restaurant of een dagje naar een stad. Maar als we iets met anderen gaan doen, dan baal ik soms. Ik wil m'n ouders het liefst voor mezelf hebben.”

Je hebt dus een goede band met je ouders...

“Jazeker! We lachen veel met elkaar en ik vertel mijn ouders alles. Alleen is mijn vader wel streng. Ik moet bijvoorbeeld altijd mijn bord leegeten, ook al zit ergens ui in. Op het internaat mag iedereen zelf opscheppen en daar koken ze bijna nooit met ui. Maar aan de andere kant kan mijn moeder wel veel lekkerder koken en wij mogen altijd kiezen wat we in het weekend eten. Dan word ik extra verwend, bijvoorbeeld met shoarma.”

“Thuis is er nooit ruzie over wat we gaan kijken op tv. In het internaat loopt dat wel eens uit de hand, want iedereen wil iets anders. Ik ben een van de oudsten in de groep en ik wil heel andere dingen zien. Aan boord mag ik langer gamen dan in het internaat en ik mag later naar bed, maar dat komt omdat het weekend is. Verder houd ik ervan om met ze op vakantie te gaan naar Tsjechië, daar komt mijn moeder vandaan.”

Vind je het wel leuk op het internaat?

“Het kan gewoon niet anders, want mijn ouders zijn altijd onderweg. En de leiding doet heel erg zijn best om het leuk voor ons te maken. Ze organiseren van alles: bakwedstrijden, graffiti spuiten, picknicks. En er zijn twee leiders waar ik het heel goed mee kan vinden. Met één van hen kan ik ook lekker over voetbal praten, net als met mijn vader. Ze doen niet zo overdreven bezorgd als de vrouwelijke leiding die allemaal wat jonger zijn. Ik weet nog niet of ik later zelf een gezin wil, maar ik wil in elk geval niet op een schip wonen. Ik wil graag autoverkoper worden.” 

Als mannen en vrouwen trouwen of samenleven, dan komen er vaak ook baby’s. En zo ontstaan nieuwe gezinnen: volwassenen die samenleven met (hun) kinderen. Vroeger waren er niet veel manieren om zwangerschappen te voorkomen. De gezinnen waren dan ook vaak giga. Zo’n vijfenzeventig jaar geleden was het in Nederland heel gewoon om zes tot negen kinderen te krijgen.

Aantal kinderen

Gemiddeld krijgt de Nederlandse vrouw nu 1,6 kinderen. Acht jaar geleden waren dat er nog 1,8. Er worden dus minder kinderen geboren. In veel landen zie je deze daling in het geboortecijfer. Dat betekent niet dat mensen kinderen nu minder grappig of gezellig vinden. Het is gewoon minder belangrijk om veel nakomelingen te krijgen, omdat er meer kinderen blijven leven door betere gezondheidszorg, hygiëne en minder armoede. Ongeveer één op de vijf gezinnen in Nederland bestaat uit één ouder, meestal een moeder. 

De meeste gezinnen bestaan uit een man, een vrouw en kinderen. Maar er zijn ook samenwonende lesbische stellen en homokoppels met kinderen. Er wordt geschat dat het gaat om 25% van de lesbische paren en om 2% van de homo setjes. Deze gezinnen worden ook wel roze gezinnen genoemd, of regenbooggezinnen. Er zijn verschillende manieren om als homo of lesbienne een kind te krijgen. Als homo kun je een vrouw zoeken die jouw kind wil dragen. Je kunt dan bijvoorbeeld officieel afspreken dat je samen de opvoeding doet. Als je lesbisch bent, kun je een man zoeken: een zaaddonor. Dat kan een man zijn die je goed kent, bijvoorbeeld een homo die ook een kinderwens heeft. Je kunt ook zaad krijgen bij een spermabank, waar een donor z’n zaad heeft ingeleverd.

Vroeger stierven er veel kinderen aan bijvoorbeeld kinderziektes of ondervoeding. Hoe meer baby’s je kreeg, hoe groter de kans dat er genoeg over zouden blijven om later voor jou als ouders te kunnen zorgen. In veel landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika wordt dat trouwens nog steeds van kinderen verwacht: eerst zorgen je ouders voor jou en als je volwassen bent dan is het jouw beurt om voor hen te zorgen. In West-Europa neemt de regering die taak vaak over doordat mensen boven een bepaalde leeftijd geld krijgen van de overheid en omdat er bejaardenhuizen zijn waar senioren terecht kunnen.

Samenleven

In het westen bestaan de meeste gezinnen uit een vrouw, haar partner en hun kinderen. Maar in heel veel landen is het heel gewoon dat er ook tantes, ooms, neefjes, nichtjes of grootouders in huis wonen. Of dat je met verschillende gezinnen samen op een erf woont of een woning deelt. Er zijn ook plekken waar een man met verschillende vrouwen mag trouwen. Dat heet polygamie. Officieel mag dat alleen als de eerste vrouw het ook goed vindt én als de man genoeg geld heeft om voor iedereen goed te kunnen zorgen. In de praktijk zorgt het nogal eens voor problemen.

Het is de bedoeling dat volwassenen voor hun kinderen zorgen. Maar soms lukt dat niet, bijvoorbeeld als de ouders ziek zijn, een beperking hebben of de taal in een nieuw land niet spreken. Dan nemen de kinderen taken over van hun ouders of ze helpen hun ouders met dingen waar ze eigenlijk nog te jong voor zijn, zoals meegaan naar de huisarts als vertaler.

Veilig

Als je geluk hebt, dan is het bij jou thuis gezellig en veilig. Maar dat is helaas lang niet altijd zo. Juist in huis gebeuren nogal eens dingen die niet door de beugel kunnen. Er zijn ouders die hun kinderen bijvoorbeeld uitschelden, slaan of seksueel misbruiken. Is er bij jou zoiets aan de hand? Of denk je dat het speelt bij een vriend(in) thuis? Vertel het dan tegen iemand die je vertrouwt of trek aan de bel bij de Kindertelefoon.

De meeste gezinsleden delen hun genen: ze zijn biologisch familie van elkaar. Maar je kunt ook kinderen adopteren of pleegouder worden. Dan zorg je dus voor de kinderen van iemand anders. In 2018 werden er 156 kinderen uit het buitenland door Nederlandse gezinnen geadopteerd. De meeste kinderen kwamen uit China (28). Uit Hongarije kwamen er 24 en uit Amerika 23.

Er zijn natuurlijk ook volwassenen die geen gezin beginnen. Soms kiezen ze daar zelf voor, omdat ze bijvoorbeeld hun carrière belangrijker vinden. Of omdat ze denken dat kinderen zorgen voor meer klimaatverandering en de wereldbevolking al groot genoeg is. Maar er zijn ook mensen bij wie het niet is gelukt omdat ze bijvoorbeeld geen liefde vonden of omdat het medisch niet kon. Die vinden dat dan meestal heel verdrietig.

Woongroep

Er zijn mensen die ervoor kiezen om juist met niet-familie samen te leven. Dat is vaak uit idealisme, omdat ze het bijvoorbeeld fijn vinden om spullen en woonruimte met elkaar te delen en om samen verantwoordelijk te zijn voor de kinderen. Een voorbeeld is de kibboets in Israël: een soort grote boerderij. Vroeger waren de regels hier streng: kinderen waren zo'n vijf uur per dag bij hun ouders en woonden de rest van de tijd in de gemeenschappelijke kinderverblijven. Ook in Nederland zijn woongroepen. 

Lange tijd mochten Chinezen maar één kind krijgen. Zo probeerde de regering de enorme bevolkingsgroei in het land te stoppen. Dat klinkt best positief, maar er bleken juist flink wat nadelen aan te zitten. Omdat de meesten het liefst een zoon wilden, werden dochters gedood of slecht behandeld. Vijf jaar geleden werd de wet trouwens afgeschaft. Chinezen mogen nu twee kinderen krijgen.

Overal ter wereld beginnen moslims morgen met vasten. Ramadan is voor de gelovigen een maand van bezinning, maar ook van gezellig samen eten als de zon onder is. Vaak ook met familie en vrienden. Yasmine: “Maar dit jaar blijven we alleen met ons gezin. Dat is wel jammer, maar wij kunnen het heel goed leuk maken met z’n allen. Mijn vader maakt vaak grapjes en we spelen kaartspelletjes of ik ga elastieken met mijn broer, zus en broertje.” 

Zwaaien

Bij oma aanschuiven voor een lekkere maaltijd kan nu natuurlijk ook niet. “Zij is zelf al in de tachtig en bij haar in huis woont mijn overgrootmoeder en die is al 97. Maar we gaan wel naar haar huis om te zwaaien naar elkaar. Oma komt dan op het balkon.” Videobellen proberen ze wel eens, maar dat leidt eigenlijk vooral tot ergernis. “Oma heeft een oude telefoon en dan is de verbinding sloom en verstaan we elkaar niet. Bellen is dan toch fijner.”  

Normaal gaat haar vader met haar broers naar de moskee. “Onze moskee heeft wel een speciaal deel voor de vrouwen en meisjes, maar ik bid liever thuis. Nu gaat iedereen dat gewoon in ons huis doen.” Ook al is het dit jaar anders dan anders, Yasmine verheugt zich er toch op. “Deze ramadan is extra bijzonder. Ik doe voor het eerst mee. Dat geeft een fijn gevoel omdat ik dan eindelijk weet waar mijn ouders het over hebben. Ik hoor er dan echt bij en ik krijg beloningen van Allah.” Yasmine heeft zich goed voorbereid. “Ik heb de laatste tijd wel extra veel gegeten. Geen snoep of koekjes, maar gezonde dingen. Het zal wel moeilijk gaan worden. Ik kijk gewoon hoe lang ik het kan volhouden.”

Het Suikerfeest waarmee het eind van de maand ramadan wordt gevierd, wordt niet het feest dat het normaal is. Maar ook daar maakt Yasmine zich niet druk om. “Normaal gaan we dan altijd met de hele familie barbecueën in het park en zwemmen in het pierenbadje. Dat kan nu niet. Maar ik vind het niet erg. Ik denk dat ik toch wel cadeautjes van mijn ouders krijg. Meestal geld. En ik heb me er ook al bij neergelegd dat we deze zomer niet op vakantie gaan naar Marokko."

In drie tellen zitten de beschermende handschoenen vast met klittenband en worden de boksballen in de vorm van een aubergine en een taco flink onder handen genomen. Tenminste: door de jongens. “Ik zat op boksen”, vertelt Mike tussen twee stoten door. “Maar m’n ouders vonden dat ik er te veel blauwe plekken door kreeg. Nu zit ik op hiphop dansen en paardrijden.” Alleen Joy aarzelt een beetje: “Ik denk niet dat ik dit kan.”

Spierballen

Is dat spierballenvertoon en die voorzichtigheid nou typisch jongens- en typisch meisjesgedrag? Zo’n vraag beantwoorden is nog niet zo simpel. Ook niet voor dit drietal, ook al zijn ze hier al hun hele leven mee bezig. In de paspoorten van Senna en Mike staat namelijk ‘meisje’ en in dat van Joy ‘jongen’. Maar dat klopt niet. “Ik zeg niet eens dat ik me een jongen voel, ik bén een jongen”, legt Senna uit. Zij passen niet in de hokjes ‘jongen’ en ‘meisje’ die de samenleving heeft bedacht. Iedereen heeft ideeën over wat ‘normaal’ is voor jongens en meisjes. De meesten voelen zich daar prettig bij en hun gedrag past bij wat anderen doen en verwachten. Voor zo’n 4% van de mensen in Nederland is dat niet zo. Zij zijn transgender en voelen zich anders dan hun biologische geslacht. Maar dat betekent niet dat zij allemaal een andere naam nemen, medicijnen gaan slikken of operaties willen ondergaan om te veranderen.

Senna, Mike en Joy zijn bij een tentoonstelling in het Amsterdamse Tropenmuseum over wat mannelijk en wat vrouwelijk is. Niet alleen wat betreft gedrag, maar ook bijvoorbeeld qua uiterlijk. Dat verschilt namelijk nogal per cultuur en welk jaar het is. Zo hadden de Franse koningen in de 17e eeuw lange pruiken en is roze in het Westen pas sinds de jaren ‘50 een zogenaamde meisjeskleur.
In de expositie gaat het over ideeën. Bijvoorbeeld: wie hoort met welk speelgoed te spelen? Er staan allerlei speeltjes en die mogen zij in een volgorde zetten: van ‘voor jongens’ naar ‘voor meisjes'. De dino is simpel, vindt Mike. “Die is voor jongens! Daar speelde ik vroeger veel mee. En dino’s zijn nog steeds mijn lievelingsdieren.” Joy fronst haar wenkbrauwen. “Vroeger zat ik ook in een dino-fase. Zo noemen mijn ouders dat. En ik ben toch echt een meisje.” Senna vindt dat dit met opvoeding te maken heeft. “Vaak geven ouders hun dochters typisch meisjesspeelgoed. Ik heb een keer een Barbie gekregen, maar ik knipte haar haren kort en speelde er nooit mee.”

Eigenlijk vinden ze dat iedereen zelf moet weten waar-ie mee wil spelen en ze besluiten samen om niet te kiezen welk speelgoed voor wie is. “Als het gaat om kleding, vind ik dat iedereen ook gewoon moet dragen wat-ie zelf fijn vindt”, zegt Mike. Senna droeg vroeger wel rokjes en jurkjes omdat zijn ouders die voor hem kochten. “Ik voelde me er niet prettig in en trok ze alleen aan omdat ik er graag bij wilde horen.”

In een hoekje van de tentoonstellingsruimte hangen wc-deuren van stof met pictogrammen erop: een smiley, een wc-rol of een pot. Joy vindt die met de tekst ‘gewoon een wc’ de beste. Dan trekt ze de enige echte deur open en ontdekt daarachter het genderneutrale toilet van het gebouw: voor wie maar hoge nood heeft. Ze gaat helemaal stralen. “Wat zou het fijn zijn als die overal zouden zijn. Dan hoeft niemand te kiezen.”

Wc-wissel

Voor kinderen zoals zij komt er altijd een moment dat ze officieel gaan wisselen van wc. Mike wilde eigenlijk altijd al liever naar de jongens wc, ook al was die vaak een stuk viezer. “Maar daar werd ik wel mee gepest.” Bij Senna ging op school wel meer lastig. “In groep drie heb ik al verteld dat ik een jongen ben, maar de juf wilde toen niet mijn nieuwe naam op de taart op het digibord zetten toen ik jarig was. En ik mocht me pas vanaf groep zeven omkleden bij de jongens.”

Irritante vragen

Ze zijn het met elkaar eens: het is wel eens moeilijk om transgender te zijn en ze krijgen vaak irritante vragen. Die gaan meestal over wat er tussen hun benen zit en op wie ze verliefd worden. Mike: “Maar gelukkig wonen we in Nederland en hier mag je gewoon jezelf zijn.”

Voor dag en dauw zijn de meisjes en vrouwen van Praij Ijing op Soemba al aan het werk. Ook Namo en Jenny stonden op toen de haan kraaide. Ze voeren de etensresten van de avond ervoor aan de kippen en varkens onder het huis, helpen hun moeders met vuur maken en vegen het erf aan. En hun broertjes? Die draaien zich nog een keertje om in bed of kijken een filmpje op de telefoon van hun moeder. Dat lijkt misschien oneerlijk verdeeld, maar voor de vriendinnen is het heel gewoon. Zo zijn ze opgegroeid en zo ging het bij hun ouders en grootouders ook. Jenny: “Eén van onze belangrijkste en vaste taken is bijvoorbeeld water halen uit de waterput, aan de voet van de berg. Naar boven lopen met zware emmers, is wel zwaar maar we zijn het gewend. En we doen het vaak samen, dus dat is alleen maar gezellig.”

Duidelijk verdeeld

Bijna overal ter wereld, vooral in dorpen en op het platteland, zijn de taken tussen mannen en vrouwen duidelijk verdeeld volgens eeuwenoude tradities. Zo’n vijftig jaar geleden was dat in Nederland trouwens ook nog zo: de meeste getrouwde vrouwen zorgden voor het gezin en het huishouden en mannen werkten buitenhuis. Water halen is een voorbeeld van een taak die eigenlijk alleen door vrouwen (en kinderen) wordt gedaan. Vooral op het platteland in Afrika en Azië is dat vaak een enorm tijdrovende bezigheid. Het is niet uitzonderlijk dat vrouwen hier wel vijf uur per dag mee bezig zijn en ze sjouwen vaak zo’n vijftien liter op hun hoofd. Bijna niemand klaagt hierover, want als je dat doet ben je geen goede vrouw.

In het dorp van Namo en Jenny is ook een duidelijk onderscheid tussen mannen en vrouwen in de architectuur. Namo legt uit: “De linkerkant van onze huizen is de vrouwelijke kant: hier zijn de keuken, de vuurplaats en de slaapkamers. De rechterkant van het huis is mannelijk: hier worden de rituelen uitgevoerd door de mannen en zitten de mannen tijdens het eten. De vrouwen eten meestal bij het vuur. Maar dat betekent niet dat de vrouwen nooit in het rechterdeel van het huis komen of dat de mannen nooit in de keuken komen. Onze huizen hebben twee ingangen. Meisjes en vrouwen mogen alleen door de linkerdeur. De rechterdeur is voor mannen.” Waarom dit precies is, weten de meisjes niet. En ook volwassenen vinden dit een lastige vraag. Buitenstaanders en onderzoekers willen dit natuurlijk graag begrijpen en bedenken allerlei theorieën en verklaringen. Maar net als bij de meeste tradities is dat moeilijk en bovendien: tradities veranderen. Ook hier op het eiland. “Ik heb in elk geval nooit straf gekregen als ik per ongeluk door de rechterdeur ging.”

Klusjes in huis

Dat meisjes veel meer huishoudelijke klusjes moeten doen dan jongens, vinden Namo en Jenny niet erg. Want er zitten ook veel voordelen aan meisje-zijn. Jenny: “Wij kunnen later moeder worden en we mogen lang haar en make-up dragen.” En misschien wel het belangrijkste: zo groot vinden zij het verschil tussen jongens en meisjes niet. Want ze doen precies dezelfde spelletjes als de jongens en zijn ook vaak aan het stoeien en vechten.

Voordat de Europeanen in Indonesië kwamen, zagen de mannen en vrouwen er op de eilanden trouwens veel meer hetzelfde uit. Iedereen droeg een doek om het middel en liet hun buik en borst-kas bloot. Iedereen had ook lang haar. Deze gebruiken veranderden door de komst van kolonisten, nieuwe religies zoals het christendom en de islam en de westerse modetrends. Sinds-dien bedekken de vrouwen hun borsten en hebben veel mannen kort haar.

Bruidsschat

Denk trouwens niet dat de jongens en mannen maar een luizenleventje hebben in het dorp van Namo en Jenny. Als de jongens wat ouder worden, moeten ze bijvoorbeeld helpen met de koeien en paarden laten grazen, waterputten graven en huizen bouwen. En ze moeten genoeg geld bij elkaar krijgen om vee te kopen voor de ouders van hun toekomstige bruid. Dat heet een bruidsschat en die mag nooit minder zijn dan wat de vader van de bruid zelf betaalde aan zijn schoonfamilie toen hij trouwde. Alleen worden dieren steeds meer waard en wordt de bruidsschat dus steeds hoger. Voor veel mannen levert dit veel stress op en meisjes moeten vaak heel lang wachten voor een jongen rijk genoeg is om die bruidsschat te betalen. Het lijkt een beetje alsof de man zijn vrouw zo koopt van haar ouders en zij dan zijn eigendom is. Maar zo zien Namo en Jenny het niet. “Een grote bruidsschat betekent gewoon veel geluk voor het nieuwe paar en wij vinden het een teken van respect naar de ouders van de bruid. Gelukkig hoeven wij ons niet druk te maken over geld verdienen!”

De manier waarop we denken over de rollen van meisjes en jongens wordt ook wel gender genoemd. Die ideeën zitten tussen je oren en hebben dus niets te maken met wat er tussen je benen zit. Dat is geslacht of sekse. Je opvoeding en de omgeving waarin je opgroeit bepalen hoe je denkt en hoe je je gedraagt als jongen of als meisje. Vaak gaat dat onbewust en stel je hier geen vragen bij omdat het nu eenmaal zo is. De meeste mensen voelen zich hier ook prettig bij. Zo weet je wat je van elkaar kunt verwachten.

Cultuur

Gedachten over gender zijn overal terug te vinden. Bijvoorbeeld in taal. Je kent vast het gezegde ‘je mannetje staan’. Dat betekent dat je je goed kunt verdedigen. Hierin zit een oordeel over hoe je als man hoort te zijn: sterk. Gender bepaalt zelfs welke karaktertrekken je laat zien. Je kopieert het gedrag van je ouders of van andere mensen om je heen. In veel culturen horen meisjes zich bij voorbeeld rustig te gedragen. Jongens mogen vaak veel uitbundiger zijn. In veel culturen zijn ook speciale feesten of rituelen waarna je een ‘echte’ man of vrouw bent. Bij jongens gaat het dan vooral over moed en fysieke kracht.

Normaal

Lang haar is alleen iets voor meisjes, jongens mogen niet huilen en meisjes zijn banger dan jongens. Herken je deze vooroordelen? Ben je het er mee eens? Of vind je het de grootste onzin? Er zijn giga-veel meningen over wat ‘typisch’ gedrag voor jongens en meisjes is en hoe hun uiterlijk moet zijn. Maar deze opvattingen zijn niet overal hetzelfde. Wat voor de één normaal is, is voor de ander juist ‘raar’.

Natuurlijk zijn er fysieke verschillen. Jongens hebben bijvoorbeeld gemiddeld tien keer zoveel testosteron in hun bloed dan meisjes. Dit is een hormoon dat zorgt voor spiergroei en lichaamsbeharing. En het speelt een rol bij zelfverzekerdheid. Maar dat betekent niet dat álle mannen meer testosteron hebben dan vrouwen. Er zijn ook vrouwen die juist meer van dit hormoon hebben dan een man met gemiddeld weinig testosteron.

Veranderingen

Voordat de vijf wereldgodsdiensten een paar duizend jaar geleden belangrijk werden, stopten samenlevingen de mensen minder streng in de hokjes man óf vrouw. Vaak was er dan ook een derde gender: iemand die zich gedroeg als een mix van man én vrouw. Als er geen onderscheid wordt gemaakt, heet dat genderneutraal.

Onzin

Nu gebeurt er in Nederland veel op dit gebied: wc’s worden genderneutraal, de HEMA heeft geen aparte jongens- of meisjeskleding meer en de omroepers van de NS zeggen nu ‘beste reizigers’, in plaats van ‘dames en heren’. Nog niet iedereen is zo ver. In veel speelgoedwinkels krijg je bijvoorbeeld nog steeds de vraag: ‘Is het cadeautje voor een jongen of een meisje?’ En dan wordt het keurig in blauw óf roze papier ingepakt.

* Sommige mannen in Schotland dragen een kilt: een rok met een ruitjespatroon.
* Zolang ze nog geen baard hebben, dansen sommige jongens in Turkije in vrouwenkleding. Ze heten köçek.
* Op de Fiji-eilanden is een rok onderdeel van het politie-uniform.
* Jonge mannen bij de Marind in Nieuw-Guinea krijgen vlechtjes en extensions. Zo laten ze zien dat ze single zijn.
* In het Fins, Swahili en Perzisch is er één woord voor hij en zij. Geen aparte woorden.

TYCHO: “Iedereen moet z’n haar doen zoals-ie zelf mooi vindt. Maar mensen zien me wel eens aan voor een meisje. Laatst nog een verkeersagent op een kruispunt. En in winkels gebeurt het ook vaak.”
KABIR: “Ik heb het sikh-geloof, dat komt uit India. Wij geloven dat God ons perfect heeft geschapen en dat je daar niets aan mag veranderen. Daarom knippen we ons haar niet. Ik draag het altijd in een knot bovenop mijn hoofd, met een doek eromheen. Jongens uit mijn klas plagen me wel eens met mijn lange haar. Dan noemen ze me een meisje. Dat vind ik niet leuk, maar het maakt me ook niet verdrietig. Ik ben juist trots op mijn haar. Als je me ziet, weet je meteen dat ik een sikh ben.”

2. Vind je jezelf jongensachtig?

RILEY: “Ik zou geen shirtjes met hartjes aantrekken omdat ik dat iets voor meisjes vind. Maar verder let ik er niet op. Ik draag gewoon wat ik mooi vind. En qua hobby’s: ik tennis, spaar stenen en kijk documentaires over de Egyptenaren of de Middeleeuwen. Ik weet niet of dat jongens- of meisjesachtig is.”
TYCHO: “Ik ben gewoon mezelf en ik houd toevallig heel erg van breien. Als ik mezelf vergelijk met de stoere jongens in mijn klas: zo ben ik niet. Die dagen bijvoorbeeld de leerkracht uit. Ik ben meer een rustige jongen.”

3. Zou je een meisje willen zijn?

KABIR: “Ik niet. Er zitten voor- en nadelen aan allebei: meisje en jongen zijn. In mijn geloof zijn mannen en vrouwen gelijkwaardig. Toch ben ik blij dat ik een jongen ben. Maar dat heeft er niets mee te maken dat ik niet wil helpen met afwassen. Want ik ruim thuis regelmatig de vaatwasser uit. Het is gewoon een gevoel dat ik het liefst een jongen wil zijn.”
RILEY: “Als ik geboren zou zijn als meisje, zou ik dat prima vinden. Net als dat ik het prima vind dat ik een jongen ben."

TYCHO: “Mijn broertje, maar dat vind ik best irritant omdat hij me na-aapt. Verder vind ik het juist leuk om jongens met lang haar te zien, zoals laatst op surfkamp. Daar hadden twee leiders lange krullen. En ik zag The Lord of the Rings en vond mezelf heel erg op Legolas lijken. Ook een man.”
RILEY: “Mijn opa heeft ook lange dreads. Toen mijn opa jong was, ging hij in Suriname naar school. Toen had hij ze nog niet, maar ik zal hem eens vragen waarom hij die toen nog niet had. En ik ken Bob Marley: een muzikant die reggaemuziek maakte. Maar ik ben zelf geen rasta, hoor. Rasta’s hebben een bepaald geloof en daar horen ook dreads bij. Maar ik heb dat geloof niet.”

5. Is lang haar moeilijk?

RILEY: “Mijn vader heeft eerst zelf geprobeerd de dreads bij me te zetten, maar al snel ging ik toch naar een speciale dreadlockskapper. Ik ga nu elke maand. De kapper draait de nieuwe haren om de dreads heen en knoopt ze vast. Het doet erge pijn: ik krijg er tranen van in mijn ogen. Maar ik wil mijn haren graag goed verzorgen. Na afl oop doet de kapper er cactus-olie in. Het wassen kan ik wel zelf.” 6. Denk je dat je je haar ooit zult afknippen?
TYCHO: “Zoals het nu is, vind ik het mooi. Het is mijn identiteit en het maakt me uniek. Dus ik denk niet dat ik het snel zal doen. Maar je weet nooit.”
RILEY: “Het zou kunnen dat er een stukje van af gaat, maar ik heb één droom: ik wil later bekend staan als de archeoloog met dreads.”
KABIR: “Ik ben nog nooit naar de kapper geweest en ik zou ook nooit gaan. Alle gelovige sikhs hebben lang haar. Alleen mijn vader niet. Die werd als puber zo gepest op school dat hij zijn haar heeft afgeknipt. Ik zou dat echt nooit doen. Het is heel belangrijk voor me. Net zo belangrijk als mijn geloof.”

“Voor meisjes is het makkelijker omdat ze vaak dunner, lichter en leniger zijn dan jongens. Wij moeten harder ons best doen om hetzelfde te kunnen. Maar dat vind ik niet erg. Ik houd van dansen. Ik was een tijd de enige met alleen maar meisjes, maar nu is er een andere jongen bij.”

“Het beeld van mannen is dat ze stoer moeten zijn en ballet hoort daar niet bij. Tango is wel iets voor mannen. Mijn vader kon mijn passie niet accepteren, maar mijn ouders zijn nu gescheiden."

Dat was vast moeilijk voor je...

“Het kon me weinig schelen. Ik doe wat ik doe. En mijn moeder en broer steunen me. Wat hielp, is dat een leraar me een choreografie liet maken waar de hele klas op moest dansen. Daarna konden m’n klasgenoten niets meer zeggen. En ik blijf geloven in mijn droom: de beste worden en dansen in Parijs waar het voor mannen meer geaccepteerd is om aan ballet te doen.”