Buiten klinkt de stem van de muezzin uit de luidsprekers van de moskee. Hij roept op tot het ochtendgebed. Tegenover de moskee staat een flat van vijf verdiepingen. In één van de appartementen woont Džejla . Deze week heeft ze vrij van school, omdat ze is gevraagd voor een filmproject in het geboortedorp van haar opa en vader: Busovača. Haar opa is daar directeur van het ziekenhuis. Hij brengt zijn kleindochter vandaag naar de eerste filmbespreking. “Ik hoop dat ik leuke nieuwe mensen leer kennen. En natuurlijk dat ik de hoofdrol krijg,” lacht Džejla.

Monumenten

Onderweg naar de filmset heeft Džejla geen aandacht voor de herdenkingsplek rechts van de weg naast een smal, snelstromend riviertje. Hier was tijdens de oorlog van twintig jaar geleden de frontlinie. Bewoners moesten toen vechten óf vluchten voor hun leven. Er vielen veel doden, vooral moslims. Džejla weet niet dat er aan de andere kant van het dorp een monument staat met een grote Kroatische vlag. Dat is om de Kroatische slachtoffers te herdenken die in de strijd sneuvelden. Haar opa vertelt niet uit zichzelf over de oorlog. Hij wacht liever tot  Džejla zelf met vragen komt. 

Voor de oorlog woonden er zo’n 15.000 mensen in het dorp. Ongeveer de helft was Kroaat en katholiek, de andere helft bestond uit Bosnische moslims en christelijk-orthodoxe Serviërs. Ze leefden als goede buren en vrienden naast en met elkaar. Tot de oorlog uitbrak. Het leger en politici stookten de verschillende groepen tegen elkaar op. Ineens zagen mensen elkaar als vijand, alleen vanwege hun geloof of afkomst. 

Spanningen

Officieel is de oorlog al twintig jaar voorbij, maar er zijn nog steeds spanningen tussen moslims, Kroaten en Serviërs. Nieuwe vriendschappen of huwelijken tussen mensen met een verschillend geloof zijn daarom bijzonder. Dat bracht twee Nederlandse filmmakers op een idee. Zij reisden naar Bosnië en Herzegovina om met kinderen uit de verschillende groepen samen een speelfilm te gaan maken. Ze willen dat kinderen laten zien hoe ze lol hebben met elkaar en samenwerken. Want dat zet volwassenen misschien ook wel aan het denken.

Eerste kennismaking

Het verhaal van de film is er al.  De deelnemers verzinnen zelf hoe de scènes eruit zien. Džejla zit vol ideeën en steekt steeds haar vinger in de lucht. Ze praat graag en veel. “Vriendinnen zeggen wel eens dat ik m’n mond moet houden. Ik weet dat ik soms irritant ben, maar ik kan er niet zoveel aan doen.” 
In de groep zit nóg iemand die erg van praten houdt: Ivan. Al snel zitten  Džejla en Ivan naast elkaar en aan het eind van de dag is het alsof ze elkaar al heel lang kennen. “Džejla  is heel open en ik heb het idee dat ik met haar over alles kan praten. Ze is uniek,” zegt Ivan.

Voor Džejla maakt het niet uit bij welke religie iemand hoort. “Ik ben moslim. Eén van mijn beste vriendinnen is katholiek. En in mijn klas hebben kinderen verschillende geloven.” Dat is niet op elke school vanzelfsprekend. De katholieke Ivan vertelt: “Bij mij op school zijn de groepen veel meer gescheiden. Er zijn ook wel eens gevechten. Die ruzies beginnen met grapjes die dan door de andere groep serieus worden opgevat. Met grappen moet je gewoon voorzichtig zijn.”

Toekomst

Džejla leert van haar opa dat ze iedereen gelijk moet behandelen. Ivan vertelt heel eerlijk dat zijn moeder wel eens negatief is over moslims. Ze heeft liever niet dat hij met hen omgaat. “Maar voor mij maakt het niet uit. We moeten samen verder.” Gelukkig gunt  zijn moeder het hem wel om aan het filmproject mee te doen. “Ik weet zeker dat ze volgende week naar de première komt. Haar geschiedenis mag mijn toekomst niet in de weg staan.”

Littekens

Džejla en Ivan begrijpen dat de oorlog veel littekens heeft achtergelaten. Niet alleen bij hun grootouders, maar ook bij hun ouders die tijdens de oorlog zelf nog kind waren. Ze voelden de doodsangst en hoorden geweerschoten of bommen vallen. Ivan: “Maar ik heb er soms ook verdriet over. Ik heb mijn opa nooit leren kennen. Die is omgekomen tijdens de oorlog. Toch voel ik geen haat of wraakgevoelens. Ik ben positief.”

Net als in de rest van Bosnië en Herzegovina, staan ook in Busovača ruïnes  van gebombardeerde woningen. Ivan vertelt dat op het huis van zijn oma ook een bom viel. “Mijn tante raakte gewond. Het hele gezin is toen gevlucht. Maar na de oorlog kwamen ze terug. Mijn oma is hier geboren. Zij had meer goede dan slechte herinneringen aan deze plek en daarom heeft ze nu een nieuw huis aan de overkant van de straat gebouwd. We zeggen altijd: we zijn Kroaat, maar Bosnië en Herzegovina zingt in ons hart.”

Levens redden

Dan roepen de regisseur en cameraman.  “Attentie!” Ze moeten weer verder met de film. Snel deelt Džejla nog één verhaal. “Tijdens de oorlog brachten ze in het ziekenhuis waar mijn opa werkte, een zwaargewonde Kroaat binnen. Toen hij mijn opa, een moslim, zag dacht hij dat z’n laatste uurtje had geslagen. Hij zei: ‘Laat me dan maar meteen sterven.’ Maar mijn opa heeft zijn leven gered. Deze man brengt mijn opa nog steeds af en toe een cadeau om hem daarvoor te bedanken.”